Matura - arkusze - język polski

Wskazówki - arkusz 1

Zadanie 1

Aby poprawnie rozwiązać to zadanie, musisz przypomnieć sobie wiedzę o funkcjach komunikacyjnych języka: informatywnej (przedstawiającej rzeczywistość), ekspresywnej (wyrażającej stosunek nadawcy do komunikatu), impresywnej (nadawca przez komunikat próbuje wpłynąć na odbiorcę, wywrzeć na nim określone wrażenie), poetyckiej (służy wywołaniu doznań estetycznych u odbiorcy, np. przez użycie środków artystycznych), stanowiącej (wpływającej na rzeczywistość), metajęzykowej (używamy języka, by mówić o języku, analizować zagadnienia językoznawcze czy gramatyczne), fatycznej (służy podtrzymywaniu kontaktu podczas rozmowy), magicznej (zaklęcia, przekleństwa).

W tytule Czy warto zabić Anię z Zielonego Wzgórza? mamy do czynienia z funkcją impresywną, czyli próbującą przekonać odbiorcę do swojego poglądu (że nie warto zmieniać przyzwyczajeń i wyobrażeń pokoleń czytelników).

W tytule Niech żyje Anne z Zielonych Szczytów! użyto ekspresywnej funkcji języka, wyrażającej uczucia i myśli autorki.

Uwaga: aby trafnie wybrać funkcję dominującą w tytule, należy prawidłowo zrozumieć treść i wydźwięk tekstu.

Zadanie 2

To zadanie wymaga przypomnienia sobie wiedzy na temat funkcji tekstów. Przypomnij sobie podstawowy podział tekstów (czyli komunikatów językowych) na: użytkowe, publicystyczne, naukowe oraz literackie.

Do tekstów publicystycznych – które są wypowiedziami na temat bieżących wydarzeń społecznych, kulturalnych czy politycznych skierowanymi do szerokiego grona odbiorców i charakteryzującymi się prostym językiem oraz nacechowaniem emocjonalnym – zaliczamy m.in. artykuł, esej, felieton, informację prasową, reportaż, komentarz i recenzję.

Już w temacie teksty zostały określone jako artykuły, a więc już wiesz, że należą do komunikatów o charakterze publicystycznym, są skierowane do szerokiego kręgu odbiorców, dotyczą wydarzenia kulturalnego, jakim jest ukazanie się na rynku wydawniczym nowego przekładu znanej książki Lucy Maud Montgomery pt. Ania z Zielonego Wzgórza, a ich autorki stosują słownictwo wartościujące, aby przekonać odbiorcę komunikatu do swojego punktu widzenia.

Zadanie 3

Po uważnym przeczytaniu obu artykułów łatwo zorientujesz się, że stanowiska obu autorek na temat nowego tłumaczenia książki Ania z Zielonego Wzgórzarozbieżne.

Należy to jednak konkretnie uzasadnić, sięgając do Tekstu 2. Potrzebne argumenty znajdziesz głównie w pierwszym i trzecim akapicie.

Zadanie 4

Wybierając środek stylistyczny w tekście, weź pod uwagę, czy ma on istotne znaczenie dla wydźwięku/przesłania tekstu oraz czy potrafisz omówić jego funkcję w artykule, czyli – mówiąc prosto – czy potrafisz powiedzieć „po co” dany środek został wykorzystany przez autora, jak wpływa na treść i wydźwięk tekstu. Wybierz więc środek najbardziej oczywisty i łatwy do omówienia.

Uwaga: masz wskazać po jednym środku stylistycznym w każdym z tekstów (nie dwa środki w tym samym tekście)!

Na przykład:

  • pytanie retoryczne: „Czy warto zabrać wielu czytelnikom ich przyzwyczajenia i wspomnienia w imię tak pojętej „prawdy”? (Tekst 1)
  • wykrzyknienie: „Moja mama ucieszyła się, gdy obok jej zniszczonego wielokrotną lekturą egzemplarza Ani... stanął nowiutki tom Anne z Zielonych Szczytów! (Tekst 2)

Zadanie 5

W notatce musisz wykazać, że obie autorki mają odmienne spojrzenie na sprawę nowego przekładu Ani z Zielonego Wzgórza dokonanego przez Anną Bańkowską. Pamiętaj, aby dokładne określić temat obu artykułów (wymienić tytuł pierwszego tłumaczenia, podać imię i nazwisko autorki, tłumaczki oraz nową wersję tytułu – a to już 13 wyrazów). Następnie przedstaw najważniejszy/e argument/y przeciwko nowemu tłumaczeniu książki, które przytacza autorka Tekstu 1, oraz najważniejszy/e argument/y za nowym przekładem, które podaje autorka Tekstu 2. W ostatnim zdaniu znajdź punkt wspólny dla obu tekstów – na przykład, że Ania z Zielonego Wzgórza to książka niezwykle ważna dla kilku pokoleń czytelników, z którą obie autorki czują się mocno związane.

Możesz skorzystać z następującego schematu tworzenia notatki:

  • określ tematykę tekstu zgodnie z tematem notatki: Kontrowersje wokół nowego przekładu Ani z Zielonego Wzgórza i krótko wykaż, że oba teksty wiążą się z tym tematem
  • przedstaw stanowisko autorki tekstu 1
  • przedstaw stanowisko autorki tekstu 2
  • na koniec sformułuj ogólnie, w której kwestii obie autorki są zgodne.

Pamiętaj, że nie jest to jedyny możliwy schemat tworzenia notatki.

Pamiętaj, aby zmieścić się w przedziale między 60 a 90 słów/wyrazów. Słowem jest każdy wyraz, także spójnik, zaimek, przyimek (i, oraz, ale, do, o, dla, na).

Pamiętaj, że w tym zadaniu egzaminatorzy będą oceniać poprawność językową, ortograficznąinterpunkcyjną.

Nasza rada: na etapie poszukiwania odpowiednich informacji możesz posłużyć się tabelką, którą możesz narysować w brudnopisie. Ułatwi Ci ona porównanie stanowisk autorek oraz odnalezienie poglądów, które są wspólne dla obu tekstów.

Notatkę najpierw napisz w brudnopisie, który nie podlega ocenie. W razie potrzeby (np. przekroczenie limitu słów, wystąpienie błędów) przeredaguj ją i popraw podczas przepisywania na czysto.

Zadanie 6

6.1. Przeczytaj uważnie wraz z przypisami fragment średniowiecznego utworu Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią oraz przyjrzyj się zaproponowanemu freskowi. Oba tekstu kultury ukazują ten sam motyw – równość wszystkich wobec śmierci i nieuchronność śmieci wszystkich żyjących. Ten motyw nazywa się danse macabre – uczyłeś się o nim przy okazji omawiania epoki średniowiecza.

Uwaga: punkt zostanie przyznany za podanie nazwy motywu i jego omówienie.

 

6.2. Charakter dydaktyczny to inaczej pouczający. Oba teksty kultury, zarówno wiersz, jak i fresk mają na celu pouczenie, ostrzeżenie odbiorców, aby pamiętali o śmierci.

Uwaga: punkt zostanie przyznany także bez użycia terminu memento mori.

Zadanie 7

Aby zdobyć punkt w tym zadaniu, powinieneś odnieść się do epikureizmu, czyli nurtu wywodzącego się ze starożytności i popularnego również w epoce renesansu, w której tworzył Jan Kochanowski. Epikurejczycy uważali, że człowiek powinien przede wszystkim dążyć do szczęścia i szukać go w przyjemnościach życia. Podobną postawę życiową przedstawia podmiot liryczny fraszki Do gór i lasów, który korzystał z życia za młodu i na starość dalej pragnie się cieszyć, tym, co ma, i nie rozpaczać nad upływem czasu, ponieważ wie, że nie ma na to wpływu („kto co w czas uchwyci”carpe diem – chwytaj dzień, ciesz się chwilą, która mija).

Zadanie 8

Aby prawidłowo rozwiązać to zadanie, musisz wiedzieć, że w baroku bardzo popularny był nurt czy też styl poetycki zwany marinizmem, charakteryzujący się kunsztowną formą, bogactwem środków poetyckich, w tym przede wszystkim metafor, co zmierzało do zaskoczenia i zadziwienia odbiorcy.

Zadanie 9

Odpowiedź na to pytanie znajdziesz w zaproponowanych fragmentach – wystarczy, że je uważnie przeczytasz i zestawisz ze sobą (nie musisz przypominać sobie całości utworów). W zrozumieniu obu tekstów pomogą Ci przypisy, wyjaśniające znaczenie staropolskich słów.

Zadanie 10

10.1. Prometeizm to postawa moralna bohaterów romantycznych, którą warto przypomnieć sobie przed maturą! Polega na dobrowolnym poświęceniu się jednostki dla dobra ogółu – społeczeństwa, narodu, ludzkości. Nazwa pochodzi od imienia mitologicznego tytana Prometeusza, który naraził się na gniew Zeusa i został skazany na straszliwe cierpienie za to, że oszukał bogów dla dobra ludzi.

 

10.2. Aby zdobyć punkt w tym zadaniu, musisz przypomnieć sobie treść dramatu Kordian i postawę tytułowego bohatera, który decyduje się w pojedynkę dokonać zamachu na cara, ryzykując życie oraz zbawienie duszy.

Zadanie 11

„Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walki... trzeba być lisem i lwem” – cytat z Machiavellego stanowiący motto powieści poetyckiej Konrad Wallenrod odnosi się do sytuacji narodu, który nie ma szans w otwartej walce z silniejszym wrogiem, więc musi podjąć walkę sposobem lisa – sprytem, podstępem, zdradą. Ten sposób walki wybiera tytułowy bohater, zainspirowany balladą o Almanzorze z Alpuhary. Aby rozwiązać to zadanie, musisz znać treść całego utworu, w tym Balladę Alpuhara.

Zadanie 12

12.1. W tym pytaniu sprawdzane jest rozumienie hasła praca u podstaw, czyli praca nad edukacją i rozbudzeniem świadomości narodowej najniższych warstw (podstawy) społeczeństwa.

Uwaga: hasła praca u podstaw nie można utożsamiać z innym pozytywistycznym hasłem, bardziej ogólnym: praca organiczna, które oznacza równomierny rozwój wszystkich warstw społecznych, bo tylko wówczas cały naród będzie funkcjonował prawidłowo – jak zdrowy organizm, w którym wszystkie organy są sprawne.

 

12.2. Aby odpowiedzieć na to pytanie, musisz przypomnieć sobie charakterystykę i losy bohaterów Lalki z niższych warstw społecznych: Węgiełka (rzemieślnika z Zasławia), Marianny (Marii – młodej prostytutki; tutaj uwaga: nie używaj słowa Magdalenka, ponieważ nie jest to prawdziwe imię bohaterki), furmana Wysockiego i jego brata, dróżnika Wysockiego – im wszystkim pomógł Stanisław Wokulski.

Zadanie 13

Zabieg stylistyczny, o który chodzi, to oczywiście stylizacja na język gwarowy (inaczej dialektyzacja języka). Bardzo łatwo go rozpoznać i wyjaśnić cel jego zastosowania przez autora – służy zróżnicowaniu i scharakteryzowaniu bohaterów za pomocą języka, którym się posługują. Tutaj służy podkreśleniu różnicy pochodzenia i mentalności obojga bohaterów.

Uwaga: punkt zostanie przyznany także w przypadku, gdy nie pojawi się termin ludomania czy chłopomania.

Zadanie 14

Tutaj musisz przypomnieć sobie obraz rewolucji bolszewickiej ukazany w utworze oczyma głównego bohatera – najpierw jego bezkrytyczny stosunek do rewolucji w Baku, a następnie głębszą refleksję nad jej sensem i prawdziwością komunistycznych haseł, która pojawiła się po przyjeździe do Polski. Obraz ten zmienia się i ewoluuje.

Zadanie 15

Pokolenie Kolumbów to pokolenie urodzone około roku 1920. Młodość „Kolumbów” przypadła więc na okrutny czas wojny i okupacji niemieckiej. Dlatego w cytatach dotyczących tego pokolenia pojawiają się emocje i obrazy takie jak: smutek, rozpacz, rezygnacja, brak nadziei, brak wiary w istnienie ludzkiej litości i sumienia, grób, krzyż nad grobem, trud walki bez nadziei na zwycięstwo.

Zadanie 16

Pojęcie „człowiek zlagrowany” warto powtórzyć przed maturą. Dotyczy ono tzw. literatury obozowej, do której należą Opowiadania Tadeusza Borowskiego oraz powieść autobiograficzna Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Człowiek zlagrowany to osoba, która na skutek długiego pobytu w niemieckim obozie koncentracyjnym (niem. Lager – obóz) zatraciła wartości moralne, obowiązujące w normalnym świecie, aby przetrwać w nieludzkich, nienormalnych warunkach – często kosztem innych współwięźniów.

Uwaga: lagier to niemiecki obóz koncentracyjny, a łagier to obóz sowiecki, w którym panowały jeszcze bardziej nieludzkie warunki życia.

Zadanie 17

W obu utworach – dramacie Tango Sławomira Mrożka oraz opowiadaniu „Edek” górą Marka Nowakowskiego – występuje ten sam typ bohatera. Edek Mrożka to prostak, który brutalną siłą zdobywa dominację nad inteligentami bezmyślnie zachłyśniętymi rewolucją obyczajową lat 60. XX wieku, a więc jeszcze w czasach komuny. Bohater wykreowany przez Nowakowskiego to nowobogacki czasów pokomunistycznej transformacji, który w latach 90. XX wieku zdobywa przewagę ekonomiczną i społeczną nad słabym i pozbawionym siły przebicia inteligentem.

Zadanie 18

Wybierając temat, kieruj się przede wszystkim trafnym doborem i znajomością bohaterów, wątków i motywów z lektur obowiązkowych, z których możesz zaczerpnąć przykłady i argumenty do skonstruowania swojej wypowiedzi pisemnej.

Pamiętaj o prawidłowej kompozycji: we wstępie w sposób ogólny odnieś się do tematu. Możesz wskazać, czym kierowałeś się w doborze przykładów, które przedstawisz w rozwinięciu (niekiedy, gdy temat jest zbyt szeroki, a odpowiadające mu wątki można znaleźć w wielu lekturach, należy wybrać jeden aspekt tematu). Przykłady z lektur czy kontekstów (wraz z uzasadnieniem) będą stanowić rozwinięcie Twojej pracy. W ostatnim akapicie krótko podsumuj swoje rozważania. W tym miejscu możesz wyrazić swoją subiektywną opinię na dany temat lub przytoczyć ogólną refleksję, która nasunęła Ci się podczas pisania.

Pamiętaj, że możesz przywołać więcej niż jedną lekturę obowiązkową. Książki z listy lektur obowiązkowych to najpewniejszy wybór, ponieważ właśnie pod nie są skonstruowane tematy wypracowań maturalnych.

 

Uwaga: w liczbę wyrazów wliczają się też spójniki (np. i, oraz, a, ale), zaimki (np. ja, ty, kto) i przyimki (np. o, nad, na).

 

Temat 1.

Doświadczenia oraz wyzwania, które są dla człowieka próbą lub sprawdzianem

Przykłady bohaterów i motywów literackich, które możesz przytoczyć, pisząc wypracowanie na ten temat:

  • Hiob (Księga Hioba)
  • Antygona i Kreon (Antygona Sofoklesa)
  • Maryja pod krzyżem Syna (Lament świętokrzyski)
  • przykłady próby człowieczeństwa (głównie negatywne) z Opowiadań Tadeusza Borowskiego
  • przykłady postaw w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia życia podczas powstania w getcie warszawskim (Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall)
  • przykład poświęcenia w obliczu beznadziejnej walki z epidemią (Dżuma Alberta Camusa)
  • próba walki o wolność (Rok 1984 George’a Orwella)

 

Temat 2.

Źródło przyjemności i ukojenia, czy raczej męki i strachu – czym dla człowieka mogą być sny?

Przykłady bohaterów i motywów literackich, które możesz wybrać i przytoczyć, pisząc wypracowanie na ten temat:

  • Sen faraona o siedmiu krowach tłustych i siedmiu krowach chudych (Księga Rodzaju)
  • Sny Konrada, Ewy, Senatora (III cz. Dziadów Adama Mickiewicza)
  • Sny Raskolnikowa (Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego)
  • Sen Bajdały, którego męczy Dusiołek (Dusiołek Bolesława Leśmiana)

Uwaga: w tym temacie koniecznie odnieś się do zaproponowanego wiersza Dziwny sen Adama Asnyka, który wyraża miłosne pragnienie podmiotu lirycznego.

« wszystkie materiały do tej książki