Matura - arkusze - język polski

Wskazówki - arkusz 3

Zadanie 1

Argumenty na poparcie tezy A znajdziesz w tekście 2 akapit trzeci (a także – pośrednio – czwarty).

Argumenty na poparcie tezy B znajdziesz w tekście 1 akapit pierwszy, drugi i czwarty.

Zadanie 2

Odpowiedzi (rozstrzygnięcia i uzasadnienia) do tego zadania należy szukać w akapicie pierwszym tekstu 1akapicie drugim tekstu 2.

Zadanie 3

Przypomnij sobie, jaki styl wyróżnia się m.in. powoływaniem się na autorytety lub badania naukowe poprzez przytoczenie cytatów? W jakim stylu mogą się pojawić sformułowania lub oznaczenia takie jak: Moc zainstalowana w tym segmencie wzrosła o 94 GW; emisja 1,2 miliarda ton CO2 rocznie; 837 GW mocy.

Zadanie 4

Zwróć uwagę na dosłowny sposób wykorzystania związku frazeologicznego „walka z wiatrakami” i odnieś go do myśli przewodniej całego tekstu 2 (która wyraźnie wybrzmiewa w końcówce drugiego akapitu).

Zadanie 5

Wróć jeszcze raz do tekstów i przeczytaj je konkretnie pod kątem zagadnienia ujętego w temacie, czyli: Wpływ elektrowni wiatrowych na środowisko. Następnie krótko przedstaw podobieństwa i różnice w stanowiskach obojgu autorów.

W tym zadaniu nie chodzi o szczegółowe omówienie (ograniczona liczba słów), ale o uogólnienie. Z obu tekstów wyselekcjonuj zatem kluczowe informacje na podany temat.

Nasza rada: stwórz notatkę najpierw w brudnopisie (na końcu arkusza). Możesz to zrobić w formie tabeli, wypisując po lewej i prawej stronie stanowiska obojga autorów. Następnie porównaj je i znajdź, które poglądy są wspólne dla obu tekstów. Przepisując notatkę na czysto, sprawdź poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną, aby przez przeoczenie czy niedbałość nie stracić cennych punktów. W przypadku niezmieszczenia się w limicie wyrazów (60–90 słów) będziesz miał/miała też możliwość przeredagowania/skorygowania notatki.

Możesz skorzystać z następującego schematu tworzenia notatki:

  • określ tematykę tekstu pod katem tematu: Wpływ elektrowni wiatrowych na środowisko
  • przedstaw stanowisko pierwszej autorki
  • przedstaw stanowisko drugiego autora
  • na koniec sformułuj ogólnie, w której kwestii oboje autorzy są zgodni.

Pamiętaj, że słowem jest każdy wyraz, także spójnik, zaimek, przyimek (i, oraz, ale, do, o, dla, na).

Zadanie 6

6.1. Przeczytaj uważnie oba teksty. W tekście 1 opisano wiele zalet króla Bolesława w odniesieniu do wszystkich stanów (szacunek do duchowieństwa, sprawiedliwość w sądzeniu panów i chłopów, przystępność dla ubogich). W tekście 2 szczególnie podkreślono przedkładanie przez króla Priama dobra państwa nad względy rodzinne, liczenie się ze zdaniem rady panów. Wyciągając z tego wnioski, z łatwością rozstrzygniesz kwestię i uzasadnisz swoje stanowisko.

 

6.2. Ekspresywny charakter wypowiedzi najłatwiej rozpoznać po wykrzykniku na końcu. W wypowiedzi ekspresywnej dominują emocje i uczucia oraz subiektywna ocena nadawcy komunikatu językowego.

Zadanie 7

Jednym z głównych motywów Kazań sejmowych ks. Piotra Skargi jest krytyka prywaty, czyli przedkładania dobra własnego nad dobro państw. Chodzi tutaj o polską szlachtę, broniącą za wszelką cenę „złotej wolności szlacheckiej” oraz przywilejów kosztem dobra i bezpieczeństwa państwa. Ksiądz Piotr Skarga w innych kazaniach potępia też odstępstwa od wiary katolickiej (herezja) oraz inne wady obywatelskie (np. niezgoda, brak szacunku dla autorytetu władcy).

Zadanie 8

Jan Chryzostom Pasek, autor XVII-wiecznych Pamiętników, ze zdziwieniem i oburzeniem opisuje obce (duńskie) obyczaje, których nie rozumie i nie akceptuje, uważając je za gorsze od obyczajów polskich.

Zadanie 9

Już pierwszy wers: „Święta miłości kochanej ojczyzny!” wiele mówi o charakterze i tematyce Hymnu do miłości ojczyzny. Hymn to utwór o podniosłym charakterze, sławiący sprawy wielkiej wagi, najczęściej rozpoczynający się apostrofą oraz wyrażający uczucia i pragnienia zbiorowego podmiotu lirycznego.

Zadanie 10

10.1. Przygotowując się matury, koniecznie przyswój sobie bardzo popularne w romantyzmie pojęcie mesjanizmu, nawiązujące do niewinnego cierpienia i zmartwychwstania Mesjasza.

 

10.2. Przypomnij sobie opisywane w Dziadach cz. III (Scena I, Scena VII Salon warszawski – rozmowy towarzystwa przy drzwiach, historia Cichowskiego) prześladowania i tortury młodych polskich patriotów więzionych w carskich kazamatach (więzieniach) i wywożonych kibitkami na Sybir.

Zadanie 11

Rozegrana w V w. p.n.e. bitwa w wąwozie Termopile między wojskami greckimi a perskimi stała się symbolem heroizmu i żołnierskiej niezłomności. 300 Spartan pod wodzą króla Leonidasa stawiało zaciekły opór miażdżącej przewadze wroga. Polegli wszyscy, walcząc do samego końca. Czy w wierszu Słowackiego postawa Polaków była godna postawy Spartan? Czy tekst Orzeszkowej wysławia poświęcenie Traugutta i powstańców styczniowych?

Zadanie 12

Hasło „ku pokrzepieniu serc” odnosi się do literatury, której celem było m.in. podniesienie na duchu tęskniącego za wolnością i niepodległością narodu polskiego w czasach zaborów. Wiąże się przede wszystkim z Trylogią Henryka Sienkiewicza, w której pisarz na tle trudnych momentów dziejowych ukazuje zalety Polaków. Z jednej strony ukazał wady narodowe (prywata, spory wewnętrzne), a z drugiej – chęć poprawy i wolę naprawienia błędów.

Zadanie 13

Aby poprawnie przyporządkować fragmenty Lalki do podanych odpowiedzi, należy odwołać się do całości dzieła Prusa. Przypomnij sobie, gdzie Wokulski widział nędzę i upadek moralny? Mieszkańcom jakiego miasta/dzielnicy starał się pomóc? Jakie wielkie miasto zrobiło na nim wrażenie i skłoniło do refleksji nad znaczeniem porządku i harmonii oraz analogią między prawami natury a ludzkimi działaniami?

Uwaga: odpowiedź E zawiera błąd rzeczowy. Zaznaczając ją, stracisz punkt.

Zadanie 14

Stańczyk, błazen na dworze króla Zygmunta III Starego i królowej Bony, uchodzi za symbol mądrości. Potrafił z gorzką ironią wytykać wady i głupotę ludzką. Był mędrcem w szatach błazna. Przyjrzyj się postawie i wyrazowi twarzy Stańczyka przedstawionego na obrazie Matejki. Następnie skonfrontuj ją z wrażeniem, jakie Stańczyk zrobił na Dziennikarzu.

Zadanie 15

Aby zdobyć punkt w tym zadaniu, musisz podać co najmniej dwie cechy Nawłoci jako typowego dworku szlacheckiego – jedną z podanego fragmentu, drugą jako dowód znajomości całej powieści. Zwróć uwagę m.in. na traktowanie gości w Nawłoci, stosunki państwo-służba oraz styl życia Wielosławskich.

Zadanie 16

Powtarzając materiał do matury, przypomnij sobie główne założenia Awangardy Krakowskiej – grupy poetyckiej, której członkowie (m.in. Julian Przyboś, Tadeusz Peiper, Jalu Kurek) w swojej twórczości dawali wyraz zafascynowaniu postępem, cywilizacją, nowoczesnością, dynamizmem, zmiennością, odrzucając tradycję i historyzm. Fascynacja teraźniejszością oraz przyszłością (futuryzm) jest streszczona w haśle: Miasto, Masa, Maszyna, czyli 3xM. Wykorzystując tę wiedzę, opisz, jak podmiot liryczny widzi miasto? Warto też zapoznać się z całością utworu Juliana Przybosia.

Zadanie 17

Aby rozwiązać to zadanie, musisz odwołać się do znajomości całej lektury Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Wybierz przykłady bohaterów, którzy – zmuszeni przez warunki i prawa życia obozowego – złamali podstawowe zasady moralne, sprzeniewierzyli się uczuciu miłości, poczuciu własnej godności czy ludzkiej solidarnościprzyzwoitości, aby fizycznie przetrwać.

Zadanie 18

Przed maturą koniecznie przypomnij sobie ogólną problematykę lektur obowiązkowych. Na przykład: Miejsce Andrzeja Stasiuka to opowieść o upływie czasu i przemijaniu oraz o Łemkach wysiedlonych z Beskidu Niskiego przez komunistów po II wojnie światowej; Profesor Andrews w Warszawie Olgi Tokarczuk przedstawia rzeczywistość państwa totalitarnego oczyma cudzoziemca zagubionego Warszawie w pierwszych dniach stanu wojennego; Katedra Jacka Dukaja to opowiadanie science fiction, poruszające problem wiary w świecie, w którym człowiek jest w stanie wniknąć strukturę materii i zdobywać kosmos; Raport o stanie wojennym Marka Nowakowskiego to zbiór opowiadań o codziennym życiu ludzi w sytuacji ograniczeń i zagrożenia, jakie przyniosło wprowadzenie stanu wojennego.

Zadanie 19

Wybierając temat, kieruj się przede wszystkim trafnym doborem i znajomością bohaterów, wątków i motywów z lektur obowiązkowych, z których możesz zaczerpnąć przykłady i argumenty do skonstruowania swojej wypowiedzi pisemnej.

Pamiętaj o prawidłowej kompozycji: we wstępie w sposób ogólny odnieś się do tematu, opisz motyw, jego pochodzenie, w jakim utworze pojawia się po raz pierwszy. Następnie płynnie przejdź do tezy. Sformułuj ją na końcu wstępu, aby była widoczna. Teza powinna być postawiona w taki sposób, aby można było potem dobrać do niej argumenty, przykłady i konteksty. Możesz wskazać, czym kierowałeś się w doborze przykładów, które przedstawisz w rozwinięciu (niekiedy, gdy temat jest zbyt szeroki, a odpowiadające mu wątki można znaleźć w wielu lekturach, należy wybrać jeden aspekt tematu).

Rozwinięcie Twojej pracy będą stanowić akapity zawierające argumenty (uzasadniające, pogłębiające tezę). Po argumencie zawrzyj przykład z lektury. Pamiętaj o spójności. Podczas wprowadzania przykładu podaj tytuł i autora lektury (wykaz lektur obowiązkowych znajdziesz w arkuszu). Następnie omów przykład i zinterpretuj go/skomentuj. Na końcu akapitu możesz zawrzeć pasujący kontekst. Każdy kolejny argument wprowadzaj w nowym akapicie.

W ostatnim akapicie krótko podsumuj swoje rozważania, przypomnij tezę oraz argumenty wraz z wnioskami. W tym miejscu możesz wyrazić swoją subiektywną opinię na dany temat lub przytoczyć ogólną refleksję, która nasunęła Ci się podczas pisania.

Pamiętaj, że możesz przywołać więcej niż jedną lekturę obowiązkową. Książki z listy lektur obowiązkowych to najpewniejszy wybór, ponieważ pod nie są skonstruowane tematy wypracowań maturalnych.

Uwaga: w liczbę wyrazów wliczają się też spójniki (np. i, oraz, a, ale), zaimki (np. ja, ty, kto) i przyimki (np. o, nad, na).

 

Temat 1.

Wspomnienia dają ukojenie i siłę, ale też doprowadzają do cierpienia i smutku

Wspomnienia łączą się bardzo często ze stratą bliskiej osoby, przemijaniem lub historią swojego życia. Przykłady bohaterów i motywów literackich, które możesz przytoczyć, pisząc wypracowanie na ten temat:

  • mitologiczny Orfeusz, którego wspomnienia ukochanej zmarłej żony Eurydyki zaprowadziły aż do bram Hadesu
  • wspomnienia o życiu na ziemi i konsekwencjach swoich uczynków oraz postaw życiowych duchów dzieci (rodzeństwo Józio i Rózia), pasterki Zosi i Złego Pana (dziedzic wsi) (Dziady cz. II Adama Mickiewicza)
  • wspomnienia krzywd krzyżackich wyrządzonych Litwinom oraz miłości poświęconej dla zemsty i dobra ojczyzny (Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza)
  • wspomnienia o bohaterstwie i poświeceniu dla ojczyzny, które przechowuje sama natura (Gloria victis Elizy Orzeszkowej)
  • wspomnienia o Polsce, które żyją w pamięci Seweryna Baryki i budzą pragnienie powrotu do ojczyzny wraz z synem (Przedwiośnie Stefana Żeromskiego)
  • wspomnienia z getta warszawskiego, które stały się motywacją do ukończenia studiów medycznych i podjęcia walki o każde ludzkie życie (Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall)
  • wspomnienia z pobytu w łagrze w Jarcewie, które stały się kanwą powieści (Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego)

 

Temat 2.

Wielcy ludzie – otoczeni nieśmiertelną chwałą czy przedwcześnie zapomniani?

Przykłady bohaterów i motywów literackich, z których możesz wybrać, pisząc wypracowanie na ten temat:

  • motyw exegi monumentum (przekonanie, że talent poetycki zapewni twórcy wieczną sławę, a tym samym nieśmiertelną pamięć potomnych) w pieśni Horacego, do którego odwołał się m.in. Jan Kochanowski w Pieśni XXIV [Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony]
  • zapłatą za poświęcenie życia za ojczyznę powinna być wdzięczna i trwała pamięć potomnych (Gloria victis Elizy Orzeszkowej, motyw mogiły powstańczej z Nad Niemnem tej samej autorki)
  • „Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, Zapomnij o mnie” – cytat z Dziadów cz. III Adama Mickiewicza odnoszący się do polskiej młodzieży prześladowanej przez carat za patriotyzm i wywożonej kibitkami na Sybir.

Uwaga: w tym temacie musisz odwołać się do wiersza Coś Ty Atenom zrobił, Sokratesie Cypriana Kamila Norwida i przytoczonych w nim kontekstów historycznych i biograficznych – faktów z biografii wybitnych jednostek: Sokratesa, który został skazany na śmierć za poglądy i rzekomą demoralizację młodzieży; Dantego Alighieri skazanego na wygnanie z ojczystej Florencji z powodów politycznych; Krzysztofa Kolumba, którego szczątki były aż pięciokrotnie ekshumowane i przenoszone; Tadeusza Kościuszki, który zmarł na obczyźnie, rok po śmierci jego prochy spoczęły w krypcie wawelskiej, a serce zostało przewiezione do Szwajcarii, następnie do Włoch (obecnie spoczywa w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie); Napoleona Bonapartego, który zmarł na zesłaniu ma Wyspie św. Heleny, a jego szczątki przeniesiono do Paryża prawie 20 lat po śmierci.

« wszystkie materiały do tej książki