Matura - arkusze - język polski

Wskazówki - arkusz 6

Zadanie 1

Aby udzielić poprawnej odpowiedzi do tego zadania, należy wykazać się umiejętnością wyboru i przetwarzania informacji zawartych wyłącznie w tekście Alicji Lange oraz wyciągnięcia z tekstu odpowiednich wniosków.

Lange kilkakrotnie w swoim artykule wspomina o kosztach utraty relacji z naturą (brak wiedzy dzieci o najbliższym otaczającym je środowisku naturalnym, wzrost zachorowalności na choroby takie jak cukrzyca, choroby układu krwionośnego, depresja). Natomiast tylko w jednym miejscu autorka wspomina o kosztach podejmowanych prób powrotu do natury. Należy sparafrazować słowa Lange i udzielić właściwej odpowiedzi.

Zadanie 2

To zadanie sprawdza umiejętność odnajdywania informacji w tekstach, zestawiania ich i wyciągania wniosków z tych wypowiedzi. Musisz więc skonfrontować ze sobą oba teksty, a następnie znaleźć w wypowiedzi Alicji Lange potwierdzenie przekonania wyrażonego na końcu tekstu Krystyny Wilk.

Pamiętaj, aby Twoja wypowiedź zawierała rozstrzygnięcie oraz uzasadnienie Twojego stanowiska przez odwołanie się do obu tekstów – musisz wyjaśnić, jak obie autorki rozumieją zjawisko „przyhamowania wpływu mediów” i w jakim kontekście o nim mówią.

Zadanie 3

W tym zadaniu musisz odnieść się do obu tekstów i potwierdzić, że obie autorki uważają, iż natura jest elementem sprzyjającym rozwojowi duchowemu człowieka. Potwierdzenie powinno być uzasadnione przykładami z tekstu, ale – uwagaprzedstawionymi własnymi słowami.

Zadanie to sprawdza umiejętność odnajdywania informacji w tekstach, zestawiania ich i wyciągania wniosków z tych wypowiedzi.

Zadanie 4

Stwierdzenia zaproponowane w tabelce dotyczą kompozycji i strony językowej obu tekstów – budowy wypowiedzi argumentacyjnej, rozpoznania środków stylistycznych oraz rozpoznania funkcji języka.

Przy pierwszym stwierdzeniu przypomnij sobie funkcję przykładów w tekście argumentacyjnym (przykłady pozwalają zobrazować omawiany problem i wesprzeć stanowisko wyrażone w tezie – w tym przypadku za tezę można uznać zdanie: „Pozytywny wpływ przyrody na życie człowieka jest sprawą dostrzeganą przez licznych badaczy z kręgów uniwersyteckich”).

Przy drugim stwierdzeniu przypomnij sobie, czym jest wyliczenie jako środek stylistyczny i znajdź przykłady jego zastosowania w obu tekstach (przykład z tekstu Wilk: „lepszej pracy serca, poprawie wydolności organizmu, zwiększeniu koncentracji, polepszeniu ogólnego nastroju”; przykład z tekstu Lange: „park, las, brzeg rzeki, łąka, miejskie skwery”).

Trzecie stwierdzenie wymaga przypomnienia sobie wiedzy o funkcjach języka. Funkcja impresywna ma nakłonić odbiorcę do czegoś. Rozpoznajemy ją po pytaniach retorycznych, wykrzyknieniach, zwrotach do odbiorcy, zdaniach w trybie rozkazującym. Czy takie środki występują w obu tekstach?

Uwaga: aby w tym zadaniu otrzymać punkt, należy poprawnie określić prawdziwość wszystkich trzech stwierdzeń.

Zadanie 5

W tym zadaniu należy skonfrontować ze sobą oba teksty i rozstrzygnąć, czy obie autorki zgodnie potwierdzają występowanie zespołu deficytu natury. W uzasadnieniu należy napisać (własnymi słowami) przykłady z obu tekstów na to, że współczesny człowiek ma zbyt rzadki kontakt z naturą.

Zadanie 6

Spójrz na ostatnie zdanie z ostatniego akapitu tekstu 2., następnie przeczytaj uważnie cały ostatni akapit i własnymi słowami oddaj sens zdania: „W takiej chwili trzeba wyłącznie być” (uwzględniając sens całego akapitu).

Zadanie 7

Wróć jeszcze raz do tekstów i przeczytaj je konkretnie pod kątem zagadnienia ujętego w temacie, czyli: Relacje współczesnego człowieka z naturą. Następnie krótko przedstaw podobieństwa i różnice w stanowiskach obu autorek.

W tym zadaniu nie chodzi o szczegółowe omówienie, ale o uogólnienie. Z obu tekstów wyselekcjonuj zatem kluczowe informacje na podany temat.

Nasza rada: stwórz notatkę najpierw w brudnopisie (na końcu arkusza), następnie przeczytaj ją ponownie i sprawdź poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną, aby przez przeoczenie czy niedbałość nie stracić cennych punktów. W przypadku niezmieszczenia się w limicie wyrazów (60–90 słów) będziesz miał/miała też możliwość przeredagowania/skorygowania notatki podczas przepisywania na czysto. Pamiętaj, że słowem jest każdy wyraz, także spójnik, zaimek, przyimek (i, oraz, ale, do, o, dla, na). Możesz również stworzyć w brudnopisie tabelę, w której zestawisz stanowiska obu autorek, dzięki czemu łatwiej Ci będzie dostrzec różnice i podobieństwa poglądów zawartych w obu tekstach.

Możesz skorzystać z następującego schematu tworzenia notatki:

  • określ tematykę tekstu pod kątem tematu: Relacje współczesnego człowieka z naturą
  • przedstaw stanowisko pierwszej autorki
  • przedstaw stanowisko drugiej autorki
  • na koniec sformułuj ogólnie, w której kwestii obie autorki są zgodne.

Zwróć uwagę, że do napisania notatki syntetyzującej przygotowują wcześniejsze zadania zamieszczone w teście.

Zadanie 8

Tekst na temat wiersza Kazimiery Iłłakowiczówny należy skonfrontować ze swoją wiedzą na temat biblijnej Księgi Hioba i historii jej głównego bohatera. W tym zadaniu trzeba wykazać się umiejętnością reinterpretacji i wyjaśnić, na czym polega nowe spojrzenie Iłłakowiczówny na historię Hioba, korzystając z zaproponowanego przez Kowalika omówienia wiersza Iłłakowiczówny oraz z Księgi Hioba i wykazać, w jakim zakresie poetka na nowo odczytuje tę biblijną historię.

Uwaga: w zadaniu znajduje się polecenie podania tytułu księgi biblijnej, do której nawiązuje Iłłakowiczówna. Nie podając tytułu, możesz stracić punkt za to zadanie!

Zadanie 9

Aby zdobyć punkt w tym zadaniu, należy udzielić trzech poprawnych odpowiedzi na podstawie przytoczonego fragmentu Kroniki polskiej (bez konieczności znajomości całego utworu).

Przy stwierdzeniu pierwszym przypomnij sobie pojęcie idealizacji, czyli przedstawiania kogoś lub czegoś według wzorca uznawanego za ideał. Zwróć uwagę na sformułowania: „walecznością swoją całą Polskę, że tak powiem, ozłocił” oraz dwa pytania retoryczne, sugerujące wyjątkowość osiągnięć Bolesława Chrobrego.

W tym tekście pytania retoryczne niosą informację o wyjątkowości i wspaniałości czynów Bolesława Chrobrego, których nie sposób godnie opisać (autor twierdzi, że nie jest pewien, czy podoła zadaniu, które na siebie przyjął). Zastanów się, czy zastosowane w tym tekście pytania retoryczne hiperbolizują (wyolbrzymiają) obraz władcy?

Przy stwierdzeniu trzecim postaraj się przypomnieć sobie, czym jest historiografia (inaczej dziejopisarstwo lub pisarstwo historyczne). To dział piśmiennictwa zajmujący się historią. Kronika polska Galla Anonima przedstawia dzieje Polski pod panowaniem Piastów, opisując dokonania kolejnych władców – Bolesława Chrobrego, Bolesława Śmiałego i Bolesława Krzywoustego.

Zadanie 10

Zwróć szczególną uwagę na dwa ostatnie wersy utworu, które sugerują istnienie jakiegoś reżysera ludzkiego życia, który decyduje o tym, kiedy człowiek ma przerwać grę i zejść ze sceny (zostanie zamknięty w mieszek). Ponadto człowiek porównany jest do marionetki, czyli lalki (staropol. łątki).

Zadanie 11

11.1. Przygotowując się do matury, warto powtórzyć sobie cechy podstawowych gatunków literackich i przypomnieć sobie, w jakiej epoce dany gatunek był popularny. Aby odpowiedzieć na to pytanie, przyjrzyj się stroficznej i wersowej budowie utworu. Jak widzisz, dwie pierwsze strofy są czterowersowe (tetrastychy) z układem rymów abba cddc, zaś dwie następne – trzywersowe (tercyny) o różnych kombinacjach rymów (np. eee fff, efg efg). Tetrastychy są mają charakter opisowy, a tercyny – charakter refleksyjny.

 

11.2. Przed egzaminem warto uporządkować wiedzę z zakresu środków poetyckich. Barokowi poeci chętnie stosowali: elipsę, peryfrazę, inwersję, przerzutnię, a także oksymoron, antytezę oraz koncept.

Zadanie 12

Przeczytaj uważnie fragment tekstu Anny Stolarskiej, a następnie powiąż zaczerpnięte z niego informacje z treścią III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Zwrócić uwagę, że Stolarska pisze o „snach proroczych, które bardzo często określano mianem snów widzących”, a zatem należy przypomnieć sobie, którzy z bohaterów i która z bohaterek Mickiewiczowskiego dramatu śni.

Uwaga – należy odróżnić sen od widzenia (Widzenie Księdza Piotra nie jest snem).

Warto też pamiętać o zasadach budowy argumentu – najpierw zgadzamy się ze stwierdzeniami Stolarskiej, a następnie podajemy dwa dowody z III cz. Dziadów, potwierdzające słuszność tych słów. Dowody muszą być rozwinięte i powinny pokazywać rzeczywistą znajomość lektury.

Zadanie 13

13.1. Odpowiadając, musisz odwołać się do obu zaproponowanych tekstów kultury. Nie jest konieczna znajomość całej powieści Bolesława Prusa ani też ogólna znajomość malarstwa Aleksandra Gierymskiego. Zarówno fragment Lalki, jak i obraz Piaskarze są bardzo czytelne w odbiorze. Oba teksty pochodzą z tej samej epoki – pozytywizmu, w obu zastosowano technikę realistyczną. Fragment dzieła literackiego zawiera słownictwo nacechowane negatywnie, a nawet elementy naturalizmu. Czy w dziele malarskim powyższe cechy są widoczne?

 

13.2. Słownictwo może być neutralne lub zawierać ładunek emocji – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. W ten sposób autor wyraża swój stosunek do opisywanego przedmiotu, zjawiska lub osoby. Słownictwo nacechowane może być jednocześnie środkiem stylistycznym. W podanym fragmencie autor z jego pomocą buduje odstręczający obraz Powiśla („pagórek najobrzydliwszych śmierci, cuchnących”, „pijaków czy złodziei”, „trędowatej kobiety”). Każde z nacechowanych negatywnie określeń zostało użyte, aby wywołać w odbiorcy konkretny obraz, odczucie, wrażenie czy efekt.

Zadanie 14

Przypomnij sobie związek technik pisarskich wykorzystywanych przez twórców Młodej Polski z nurtami malarskimi popularnymi w tym okresie. Jedna z najpopularniejszych wówczas technik polegała na uchwyceniu wyjątkowego, ulotnego i subiektywnego wrażenia w wyniku kontaktu z przyrodą, odmalowania tego, co zmienne i nieuchwytne różnymi barwami (często pastelowymi) oraz efektami świetlnymi.

Zadanie 15

Poprawne rozwiązanie zadania wymaga odniesienia zarówno do załączonego fragmentu Wesela, jak i do całej lektury. Ważny jest tutaj kontekst historyczny pojawiający się w dialogu – rabacja chłopska 1846 – oraz tzw. chłopomania, czyli zainteresowanie życiem wsi bez głębszego wnikania w realizm, mentalność i problemy życia chłopów jako warstwy społecznej (dialogi Dziennikarza z Czepcem oraz Kliminy z Radczynią).

Zadanie 16

Już podstawie zaproponowanego fragmentu możesz się domyślić, że feudalne stosunki państwo-służba nie mogą przetrwać w nowych warunkach polityczno-społecznych (po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku). Świadczą o tym inne przykłady z powieści, ukazujące sielankowe, próżniacze życie ziemiaństwa skontrastowane z nędzą, głodem i ciężką pracą chłopów w pobliskim Chłodku.

Uwaga: obraz Nawłoci ukazany w Przedwiośniu nosi celowe podobieństwo z obrazem Soplicowa. Jednakże dwór szlachecki w Panu Tadeuszu był przedstawiony z ciepłym sentymentem, natomiast Żeromski poprzez użycie ironii ośmiesza styl życia w majątku Wielosławskich.

Zadanie 17

W odpowiedzi powinieneś się odnieść zarówno do katastrofizmu, jak i do Pokolenia Kolumbów, których przedstawicielem był m.in. Krzysztof Kamil Baczyński.

Zastanów się, jaki jest związek między katastrofizmem obecnym w literaturze Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego a II wojną światową, na czas której przypadła młodość Pokolenia Kolumbów.

Wieszczona przez twórców zagłada cywilizacji i upadek wartości spełniły się podczas II wojny światowej, która dla Pokolenia Kolumbów stała się apokalipsą (obecne w wierszu Pokolenie obrazy apokaliptycznej grozy budowane są przez środki stylistyczne, np. kontrast).

Zadanie 18

Przeczytaj uważnie zaproponowany fragment tekstu Andrzeja Frąckowiaka i przypomnij sobie przykłady z Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, ukazujące fizyczne i psychiczne wyeksploatowanie człowieka w sowieckich łagrach. Nawet nie znając wcześniej pojęcia „człowiek złagrowany”, łatwo możesz się domyślić, co ono oznacza i jaki jest jego sens. W formułowaniu rozwiązania zadania należy przywołać zarówno uwagi Frąckowiaka, jak i przykłady z powieści Herlinga-Grudzińskiego.

Zadanie 19

We fragmencie tekstu Seweryna Ulki odszukaj cytaty z opowiadania Marka Nowakowskiego, a w tychże cytatach – przykłady słownictwa kolokwialnego, czyli takiego, które jest charakterystyczne dla języka potocznego. Następnie określ funkcję tego słownictwa oraz kontekst historyczny przedstawionej w ten sposób sytuacji – życia codziennego w stanie wojennym oraz frustracji społeczeństwa wynikającej z ograniczenia wolności i braku podstawowych towarów.

Zadanie 20

Wybierając temat, kieruj się przede wszystkim trafnym doborem i znajomością bohaterów lektur, z których możesz zaczerpnąć przykłady i argumenty do skonstruowania swojej wypowiedzi pisemnej.

 

Temat 1.

Na ile trafnie literatura przedstawia problemy społeczne?

Powyższy temat wymaga argumentów z lektur, które poruszają głębokie problemy społeczne. Mogą być to bardzo różne kwestie, na przykład:

  • nędza najuboższych i nadmierne bogactwo warstw uprzywilejowanych
  • wyzysk chłopów i robotników przez klasę posiadającą
  • podział społeczeństwa ze względu na czynniki ekonomiczne, polityczne, klasowe, przeszłość historyczną
  • zjawiska patologiczne (prostytucja, choroby, alkoholizm, lichwa)
  • trudne relacje rodzinne (zależność dzieci od decyzji apodyktycznych rodziców, aranżacja małżeństw, niechęć do podziału majątku).

Warto tutaj sięgnąć do tych lektur i kontekstów epok, które w swoich założeniach koncentrowały się na teraźniejszości i ukazywaniu jej problemów (np. pozytywizm).

Pamiętaj o prawidłowej kompozycji pracy pisemnej. We wstępie zawrzyj tezę, którą udowodnisz kilkoma zróżnicowanymi wobec omawianego zagadnienia argumentami. W podsumowaniu zbierz wnioski cząstkowe wypływające z przytoczonych przez Ciebie argumentów i sformułuj własny sąd na temat postawionej we wstępie tezy.

 

Temat 2.

Czy człowiek jest kowalem swojego losu?

Przystępując do pisania pracy, najpierw zawsze uważnie przeczytaj jej temat oraz wymogi formalne zawarte w poleceniu (odwołanie się do wybranego utworu epickiego i dramatycznego z listy lektur obowiązkowych lub innego utworu literackiego – także poetyckiego – oraz do minimum dwóch do wybranych kontekstów).

Powyższy temat dotyczy trudnego i często rozważanego przez filozofię i kulturę zagadnienia. Odpowiedź na to pytanie nigdy nie jest jednoznaczna, dlatego warto w swojej pracy tę niejednoznaczność wykazać, dokonując w miarę szerokiego przeglądu lektur, poruszających interesujące nas tutaj zagadnienie.

Zależność człowieka od wyroków boskich czy też okrutnego fatum pokazywała literatura antyczna (IliadaOdyseja Homera, mity greckie, w tym mit o rodzie Labdakidów, na kanwie którego jest zbudowana tragedia Sofoklesa Antygona). Także w renesansowych pieśniach Jana Kochanowskiego występuje nieprzychylna człowiekowi siła czy Fortuna, która drwi sobie z ludzkich planów i nadziei. W renesansie także popularny stał się motyw theatrum mundi, ukazujący życie ludzkie jako teatr, ludzi jako aktorów, którymi włada jakaś wyższa siła, pełniąca rolę reżysera. Do tego motywu odwołał się Ignacy Rzecki w Lalce Bolesława Prusa w scenie układania zabawek na wystawie sklepowej.

Z drugiej strony literatura dostarcza dowodów, że człowiek – obdarzony wolną wolą – samodzielnie dokonuje życiowych wyborów, kształtuje swój los i staje się jego kowalem. Dowiódł tego już Szekspir w swoich dramatach. Dowodzą tego bohaterowie lektur z innych epok literackich – Jacek Soplica, Andrzej Kmicic i także poniekąd Stanisław Wokulski. Doskonale w charakterze kontekstu może sprawdzić się tutaj młodopolski wiersz Leopolda Staffa pt. Kowal.

Pamiętaj o prawidłowej kompozycji pracy pisemnej. We wstępie zawrzyj jasną tezę, którą udowodnisz kilkoma zróżnicowanymi wobec omawianego zagadnienia argumentami. W podsumowaniu zbierz wnioski cząstkowe wypływające z przytoczonych przez Ciebie argumentów i sformułuj własny sąd na temat postawionej we wstępie tezy.

Pamiętaj, że możesz przywołać więcej niż jedną lekturę obowiązkową. Książki z listy lektur obowiązkowych to najpewniejszy wybór, ponieważ właśnie pod nie są skonstruowane tematy wypracowań maturalnych.

Uwaga: w liczbę wyrazów wliczają się też spójniki (np. i, oraz, a, ale), zaimki (np. ja, ty, kto) i przyimki (np. o, nad, na).

« wszystkie materiały do tej książki