Pamiętniki (Jan Chryzostom Pasek) streszczenie |
||
Rok Pański 1656 Utwór rozpoczyna apostrofa — wiersz, w którym Pasek żegna się ze swoim koniem. Deresz najprawdopodobniej padł w bitwie. Wypowiedź ta jest pełna liryzmu i głębokich przeżyć. Następnie narrator wspomina (dość skrótowo) pierwsze lata wojny szwedzkiej: bitwę pod Gnieznem (7 V 1656), Warszawą (28—30 VII 1656 — wzięcie do niewoli marszałka Wittenberga), Warką (7 IV 1656), Trzemeszną (28 VIII 1656). Rok Pański 1657 Żartobliwa wzmianka o wojnie węgierskiej jako wyprawie Rakoczego po znakomity polski czosnek. Rok Pański 1658, Rok Pański 1659 Pasek szczegółowo opowiada o wyprawie z wojskami Czarnieckiego do Danii. Odtwarza batalistyczne epizody tej wyprawy, oblężenia, bitwy morskie, scenę, w której Czarniecki „rzucił się przez morze”. Rozpoczyna od wyjaśnienia przyczyn wyprawy (patriotyzm, umiłowanie wojaczki, rodzinne ubóstwo) i pożegnania z ojczyzną. Następnie chwali dyscyplinę w wojsku polskim, które oblega i zdobywa Koldyngę i zajmuje wyspę Alsen po sforsowaniu cieśniny przez konnicę. Z humorem relacjonuje, jak przechytrzył Duńczyków, organizując zaopatrzenie dla armii. Z humorem przytacza również (Rok Pański 1659) anegdotę o diabłach z Fionii. Opisuje połów dziwnych ryb i burzę morską. Opisując bitwę morską pod Ebeltoft, sławi sukces wojsk polskich. Poza tematyką wojenną podejmuje również wątki obyczajowe (dziwi się, że w tej części Europy ludzie przed snem rozbierają się do naga, krytykuje duńską kuchnię, wymienia różnice religijne i kulturowe). Zakochuje się nawet w Dunce i waha, czy pozostać w Danii, czy wracać do domu i ojczyzny. Z pomocą przychodzi mu kapelan. Pasek postanawia wracać do kraju. Rok Pański 1660 Trwa wojna z Moskwą. Pasek, który gości z krótką wizytą w domu rodziców, chwali Czarnieckiego i jego niezmordowaną armię. Opisuje jej zajęcia i zabawy w czasie odpoczynku pod Siedlcami i Kozieradami. Opowiada o szalonym kasztelanie zakroczymskim. Żegna zmarłych towarzyszy uroczystą mową okolicznościową. Wspomina niechlubną przygodę p. Wolskiego. Przede wszystkim jednak relacjonuje bitwy: pod Połonką (28 VI 1660) i nad rzeką Basią. Opisuje dzielność wodza (hetmana Czarnieckiego) i polskich żołnierzy. Z dumą wspomina własne bohaterstwo w bitwie pod Połonką i wymienia zdobyte łupy. Kiedy młody moskiewski żołnierz błaga go o darowanie życia, puszcza go wolno, ale żąda drogocennego krzyża, zdobywa również pięknego konia i zbyt tanio go sprzedaje. Rok Pański 1661 Bohater opisuje swoje procesowe perypetie i rozterki, czy przystąpić do związku zbuntowanych żołnierzy. Wygłasza mowę przeciwko związkowi i opuszcza Kielce. Wyjeżdża na Białoruś, gdzie Czarniecki walczy nadal z Moskwą. Zostaje aresztowany jako szpieg konfederatów. Broni się, wygłaszając płomienną mowę obronną i uczestnicząc w audiencji u króla Jana Kazimierza. Rok Pański 1662 Pasek wyjeżdża z Grodna z listami króla do Czarnieckiego. Opowiada o obyczajach rosyjskich, o grabieniu dworów i napadaniu na miasteczka. Jest konwojentem posłów cara rosyjskiego, jadących na sejm do Warszawy. W czasie pobytu w stolicy bywa na dworze, obserwuje obrady sejmowe (motyw historii królewskiego dworzanina Mazepy). Udaje się do Wilna, by uzyskać zapłatę za świadczone krajowi usługi. Rok Pański 1663, Rok Pański 1664, Rok Pański 1665 Pasek kreśli krótką notatkę o rozwiązaniu konfederacji żołnierskiej. Informuje o dalszych walkach i o pokoju z Moskwą. Wyjaśnia przyczyny rokoszu Lubomirskiego. Zgodnie z opinią całej szlachty krytykuje Marię Ludwikę i jej profrancuską politykę. Wyraża również niechęć do kanclerza Prażmowskiego i wojny domowej. Zostaje (mimo wahań) zwolennikiem króla. Prezentuje rozwój wydarzeń związanych z rokoszem: anegdota o afroncie, który spotyka króla pod Rawą w majątku szlachcica Sułkowskiego, opowiadanie o klęsce Litwinów w bitwie z rokoszanami pod Częstochową (forma parodii odpustu), informacja o traktacie w Palczynie (8 XI). Rok Pański 1666 Pasek uczestniczy w wyprawie przeciwko rokoszanom Lubomirskiego i z wielkim żalem ocenia wydarzenia roku 1666. Uważa, że rokosz i wojna domowa pogłębiły nędzę wśród szlachty i chłopów. Relacjonując obrady sejmowe, apeluje do młodzieży, by uczestniczyła w życiu publicznym. Wspomina śmierć znienawidzonej królowej Marii Ludwiki i Lubomirskiego. Wcześniej informuje o śmierci wielu dzielnych rycerzy w bitwie pod Mątwami (13 VII) i z sentymentem wspomina Czarnieckiego, który, gdyby żył, nie dopuściłby do wojny domowej. Rok Pański 1667 Jest to szczególny rok w biografii Paska. Pisarz żeni się i osiada na wsi. Wykazuje również aktywność na sejmiku i w urzędzie ziemskim. Opowiada, jak proponowano mu dwie kandydatki na żonę. Wojewoda rawski, pan Lipski, chciał go żenić z Radoszowską, zaś OEladkowski, wtedy chorąży rawski, a później kasztelan sochaczewski, „gwałtem go ciągnął do panny OEladkowskiej, dziedziczki i jedynaczki, która miała wieś Bożą Wolą nazwaną w ziemi sochaczewskiej, bez najmniejszego długu”. Ostatecznie żeni się z Anną z Remiszowskich Łącką, wdową z sześciorgiem dzieci. Spodobała mu się już w czasie pierwszego pobytu w jej dworku w Olszówce, uważał, że Anna „nie ma nad 30 lat”, okazuje się, że ma lat 46. Początkowo Pasek cieszy się, że żona ma dzieci, problemy z pasierbami rozpoczną się później. Sam pragnie mieć jeszcze syna. Niestety, jego pragnienie nie miało się nigdy ziścić. Jak wyjaśniała krążąca pogłoska — jego żonie „uczyniono” i za sprawą tych złych czarów nie mogła mieć więcej dzieci, Pasek wspomina: „znajdowaliśmy w łóżku rożne rzeczy i ja sam znalazłem spróchniałych sztuk kilka z trumny”. Pod koniec wspomina jeszcze, że postąpił honorowo, nie chcąc, aby żona zapisała mu swój majątek. Rok Pański 1668 Pasek wiedzie codzienne życie gospodarza-dzierżawcy. Jego pasierbica wychodzi za mąż za jego siostrzeńca. Najważniejszym wydarzeniem historycznym tego roku jest abdykacja króla Jana Kazimierza. Rok Pański 1669 Pasek (jako Mazur) z trudem asymiluje się w krakowskiem w majątku żony. Relacjonuje trudne stosunki z sąsiadami, opowiada również o swoim udziale w elekcji i koronacji Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Najciekawszym wydarzeniem jest jednak wizyta krewnych żony w majątku Pasków. Jeden z nich, Kordowski, obraża Mazurów, a czasie zabawy śpiewa głupie przyśpiewki, co złości pamiętnikarza. W gniewie chwyta niewielkiego wzrostem krewniaka żony, bierze go na ręce i idzie w stronę Kordowskiego. Mijając go, z całej siły rzuca w niego niesionym Żeleckim. Kordowski pada na wznak, a że pod ścianą stoi ława, rozbija głowę i mdleje. Uroczysta wieczerza i wspólna zabawa kończą się więc awanturą i wizytą lekarza. Nazajutrz obie strony konfliktu przepraszają się wzajemnie. Rok Pański 1670 Pasek wyrusza z flisakami do Gdańska (spławianie zboża), a 28 lutego w Częstochowie ma miejsce królewski ślub (z siostrą cesarza austriackiego Eleonorą). Rok Pański 1671 Pasek pisze krótko o zmianie dzierżawy, spływie zboża do Gdańska, o walkach z Tatarami pod Trembowlą i Kalnikiem na Ukrainie. Rok Pański 1672 Spodziewana jest wojna z Turcją, dlatego zwołane zostaje pospolite ruszenie, które wykazuje się haniebnym tchórzostwem pod Gołębiem, pierzchając przed byle zagonem tatarskim. Pasek zajmuje się sprawami gospodarstwa. 27 października umiera jego matka. Rok Pański 1673 Obraduje sejm warszawski, umiera prymas Prażmowski, trwają przygotowania do wojny z Turkami. Ma miejsce zwycięska bitwa pod Chocimiem (11 XI). W Polsce zaczyna panować moda turecka, objawiająca się w przedmiotach, jedzeniu i tureckich koniach. Rok Pański 1674 Pasek czyni kronikarskie notatki o elekcji Jana III Sobieskiego i o wojnie z Turkami, trwającej przez następne trzy lata (już bez jego udziału). Rok Pański 1675 Pasierbice Paska (Marianna, Aleksandra, Barbara i „druga Maryjanna, najmłodsza”) idą do klasztoru. Ojczym narzeka na związane z tym wydatki. Rok Pański 1676 Pamiętnikarz relacjonuje krakowskie pogrzeby królów Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz koronację Jana III Sobieskiego. Rok Pański 1677, Rok Pański 1678, Rok Pański 1679 Paska zajmują sprawy prywatne (rodzinne, gospodarskie i sąsiedzkie) i publiczne. Skarży się np. na szkody, które ponosi w pożarze karczmy, oraz na koszty życia towarzyskiego, sąsiedzkiego. W 1667 roku traci ojca. Rok Pański 1680 Pasek mieszka w Olszówce. Zajmują go dziwy przyrody (pisze notatkę o wiośnie w styczniu i lecie w zapusty). Zajmuje się sprawami gospodarskimi związanymi z nadejściem wiosny. Król Jan III Sobieski przysyła do niego swojego sługę, pana Straszewskiego, z listem, w którym prosi o darowanie wydry hodowanej przez Paska. Jest to wyjątkowe zwierzątko o imieniu Robak, które na rozkaz właściciela łowi dla gości ryby. Bohater zdradza swoje przywiązanie do zwierząt. Narzeka na kłopoty gospodarskie: pożar gumna i niskie ceny zboża. Rok Pański 1681, Rok Pański 1682 Pasek wspomina krótko wyłącznie sąsiedzkie wesela, swoją chorobę, sprzedaż zboża. Narzeka na nietypową pogodę. W 1682 roku przenosi się do Olszówki. Rok Pański 1683 Na sejmie w Warszawie ratyfikowano przymierze z Cesarstwem przeciw Turcji. Pamiętnikarz opisuje odsiecz wiedeńską (snuje rozważania na temat oblężenia, opisuje entuzjazm, z jakim król Sobieski i wojsko polskie szły na odsiecz, opisuje bitwę, wymienia długi rejestr łupów zdobytych w tureckim obozie). Relacja o zwycięskiej bitwie jest uboga w szczegóły, bo oparta na zasłyszanych opowieściach uczestnika kampanii, jego synowca — Stanisława Paska, a nie na autopsji. W sąsiedztwie ma miejsce wesele. Pasek przebywa również w Gdańsku i opisuje wrogie katolikom i polskiemu królowi nastroje luterańskich mieszczan niemieckich. Rok Pański 1684 Kronikarz relacjonuje dalszy przebieg wojny, gderając i moralizując. Rok Pański 1685 Pasek (jako zapobiegliwy, a wręcz chytry gospodarz) narzeka na drożyznę. Informuje o swoich podróżach do Warszawy i Gdańska. Opowiada o swojej chorobie i cudownym wyzdrowieniu. Rok Pański 1686 Bohater wygłasza mowę okolicznościową na obłóczynach panny z sąsiedztwa. Informuje również o pogodzie, dziwach natury i sprzedaży zboża. Rok Pański 1687 Pasek przenosi się z Olszówki do Madziarowa. Relacjonuje swoje kłopoty z sąsiadami, pasierbami, przestrzega przed małżeństwem z wdową mającą dzieci. Rok Pański 1688 Bohater opowiada o wyjeździe na sejm w Grodnie, by dochodzić swych praw w sporze z margrabią Myszkowskim. Relacjonuje również audiencję u króla, który, wysłuchawszy jego długiej mowy, obiecuje pomoc. „[Na tym się pamiętnik urywa.]” |